نقد ورزی و نقدپذیری
نقد ورزی سازنده
ما ایرانی ها انسان‌های نقدپذیری نیستیم چراکه از کودکی در ذهن ما چنین معادله‌ای حک‌شده است:«اشتباه کردن مساوی است با آدم بد بودن» هیچ‌کسی دلش نمی‌خواهد آدم بدی باشد برای همین سعی می‌کند از پذیرش انتقاد و اشتباه خود اجتناب کند یا آن را توجیه کند.
اگر اشتباه کنیم و انتقاد شویم اما همچنان روابط دیگران با ما خوب باشد، دیگر واهمه‌ای از انتقاد نخواهیم داشت. علت عدم پذیرش تنها ترس از تحقیر و طرد شدن هست.
برای گسترش فرهنگ نقد و نقدپذیری در جامعه به دو نکته باید توجه کرد: نخست شیوه‌ی انتقاد کردن باید به نحوی باشد که احساس تحقیر و طرد شدن و درمجموع آدم بدی بودن را در فرد مقابل ایجاد نکند. به عبارتی دقیق‌تر، هر انتقادی باید متوجه رفتار فرد و نه کل وجود و شخصیت او باشد. از سوی دیگر، اثرات احساسی و عملی رفتار فرد مقابل بر ما نیز باید روشن باشد. اگر انتقاد برای فرد مقابل اطلاعات دقیق در پی نداشته باشد، بدیهی است که انگیزه و راهنمایی برای اصلاح رفتار خود نخواهد داشت.
همچنین باید نگرش جامعه درباره اشتباه تغییر کند. اشتباه از یک‌سو نوعی انحراف از رفتار مطلوب است و از سوی دیگر زمینه‌ای است برای خلاقیت و نوآوری. اگر با ترس از اشتباه قدرت عمل را از خود بگیریم، مسلماً هیچ خلاقیتی نخواهیم داشت؛ بنابراین راه دیگر گسترش نقدپذیری در جامعه، به افزایش شجاعت افراد برای عمل کردن و تغییر نگاه به اشتباه مربوط است.
نقدپذیری سازنده
برای واکنش در برابر انتقاد بایستی ابتدا هدف از انتقاد مشخص شود. آیا انتقاد به‌قصد تخریب است یا هدف اصلاح ارتباط
نخستین واکنش برخی افراد هنگامی‌که در برابر انتقاد قرار می‌گیرند دفاع از خود است. دفاعی که حاصل نگرانی و تشویش روبرو شدن با انتقاد است و ترس از طرد و تحقیر شدن را در ذهن فرد فعال می‌کند. روش دفاع از خود در روابط نزدیک و صمیمی، منجر به تیرگی روابط می‌شود.
واکنش تدافعی در برابر انتقاد و عدم تحمل آن راه را برای سلطه گری دیگران باز می‌کند.
واکنش سازنده در برابر انتقاد از دید اسمیت باید مؤلفه‌های زیر را در بربگیرد:
تمایز بین توصیف و قضاوت درباره‌ی یک رفتار
- فراهم ساختن رویارویی آرام با انتقاد
- فراهم ساختن بستر مناسب برای شناخت بهتر واقعیت رفتار خود
- تمایز بین واقعیت انتقاد و درست و نادرست‌های سلیقه‌ای.
اشتباه ممکن است به کاهش بهره‌وری منجر شود و هم ممکن است روش متفاوت انجام دادن امور و زمینه نوآوری باشد.
سه فن واکنش در برابر انتقاد
- کاوش در انتقاد
یکی از بهترین فنون واکنش در برابر انتقاد، در روابط صمیم و پایدار این است که بدون ناراحتی و موضع‌گیری تدافعی از منتقد بخواهیم انتقاد خود را بشکافد و بیشتر توضیح دهد.
با این برخورد انتقاد می‌تواند زمینه‌ی نزدیکی، خود افشایی و صمیمیت را ایجاد کند؛ بنابراین هنگام رویارویی با انتقاد ابتدا گوش می‌دهیم و به‌جای دفاع به طرح سوا لاتی در جهت پی بردن به علل و دلایل انتقاد می‌پردازیم.
مراحل کاوش در انتقاد:
- خوب گوش دادن
- خواستن توضیح بیشتر
- خواستن مثالی از رفتار خودتان که موجب انتقاد شده
- پرسیدن علل ناراحتی فرد مقابل
در این فرایند منتقد هم چهارچوب درست و غلط را مرور می‌کند و اگر سلطه گری در انتقادش باشد، آشکار می‌شود. وقتی به عمق انتقاد می‌رسیم می‌بینیم به‌جای قضاوت یا اظهارنظر با یک خواسته روبرو هستیم.
استفاده از فن کاوش در انتقاد معمولاً سبب می‌شود به‌جای انتقاد، خود را در مقابل یک خواسته قرار دهید و همین امر معمولاً جو حاکم بر ارتباط شما را از حالت تعارض به حالت همکاری تغییر می‌دهد.
از این فن هنگامی‌که می‌خواهید از کسی انتقاد کنید هم می‌توانید بهره بگیرید. با طرح سؤالاتی از خود، به ریشه انتقادتان از طرف مقابل پی می‌برید.
- توافق با انتقاد
اگر انتقاد به خاطر اشتباه ما باشد بایستی آن را بپذیریم.
اگر بین اشتباه و احترام ارتباطی قائل نشوید، به‌سادگی می‌توانید اشتباهتان را بپذیرید درعین‌حال به شخصیت شما هم خدشه‌ای وارد نشود.
یکی از برنده‌ترین سلاح‌ها در جهت کاهش پرخاشگری و خصومت منتقدان استفاده از روش توافق با انتقاد یا ابراز وجود منفی است، یعنی پذیرش اشتباه خود. هنگامی‌که اشتباه خود را می‌پذیرید دیگر دلیلی برای عصبانی شدن فرد مقابل نمی‌ماند.
- پاسخ مه‌آلود
اگر انتقام به‌قصد تخریب صورت گیرد چه واکنشی بهترین شیوه است؟
بهترین روش پاسخ شیوه‌ای است که در آن انگیزه‌ی فرد مقابل را برای انتقاد خصمانه خاموش سازد.
با استفاده از فن پاسخ مه‌آلود احتمال تکرار انتقاد مغرضانه را کاهش دهید.
در این فن به مه تبدیل می‌شوید و انتقاد را از خود عبور می‌دهید. با پذیرفتن اصول کلی انتقاد از آن رد می‌شوید. جملاتی مثل «شاید این‌طور باشد، ممکن است به چنین چیزی منجر شود، بی‌ربط هم نمی‌گویید، شاید حق با شما باشد» مواردی است که در پاسخ مه‌آلود استفاده می‌شود.
وقتی پاسختان با آرامش همراه باشد نشان‌دهنده این است که شما در ظاهر با گفته‌های فرد مقابل موافقت کرده‌اید اما در باطن حرف او برایتان اهمیتی ندارد. نحوه واکنش ما به انتقاد مغرضانه به درک صحیح و خودشناسی ما از خودمان بستگی دارد.
پاسخ مه‌آلود فقط برای انتقادهای مغرضانه و سلطه‌جویانه است و در روابط نزدیک در بلندمدت پیامدهای منفی ایجاد می‌کند چراکه این نوع واکنش بین ما و منتقد، فاصله روانی ایجاد می‌کند.
در روابط نزدیک بهترین روش واکنش، کاوش در انتقاد و آشکار کردن ریشه‌های آن است.
فرهنگ نقد به دو بعد نقد ورزی و نقدپذیری تقسیم می‌شود. تمایز میان شخصیت و رفتار نادرستی که هدف انتقاد است، اساس انتقاد سازنده است.
در این فرایند باید از برچسب زدن‌هایی که کل وجود و شخصیت فرد را در برمی‌گیرد اجتناب کرد.
در روابط نزدیک، بهترین شیوه‌ی واکنش در برابر انتقاد، توضیح بیشتر خواستن و کاوش در ریشه‌ی انتقاد است.
موافقت کلی، مبهم و نامشخص با اصول انتقادی که به‌صورت تخریب صورت می‌گیرد بهتر از برخورد انفعالی یا خصمانه با چنین منتقدانی است و احتمال تکرار انتقاد مغرضانه را کاهش می‌دهد.