با خودشناسی تبدیل به انسانی بهتر شوید.

خودشناسی یکی از موضوعاتی است که از زمانی که دست چپ و راستم رو تشخیص دادم (البته باید تو پرانتز این مطلب رو اضافه کنم که من دست چپ و راستم رو خیلی دیر تشخیص دادم. پس لازم نیست به گذشته‌های خیلی دور برین) برام اهمیت زیادی پیدا کرد. همیشه وقتی در روابطم به مشکل برمی‌خوردم، به دنبال ریشه مشکل در خودم می‌گشتم و بالاخره هم اون رو پیدا می‌کردم.

البته در روابطم با دیگران خیلی وقت‌ها پیش می‌اومد که از صفت اخلاقی در یک نفر بدم می‌اومد و حرصم می‌گرفت و بعد با کمال تعجب می‌دیدم که دقیقاً خودم این خصیصه رو دارم و دقیقاً به همین خاطر ناراحت می‌شدم. چون طرف مقابلم مثل یک آینه اون خصلت بد رو بهم نشون می‌داد..

جایی خوندم که ریشه همه مشکلات ما در عدم شناخت صحیح از خودمان هست. – نخواهید بگم که این مطلب رو کجا خوندم و از چه کسی بود، چون حافظه‌ام یاری نمی‌کنه و چندان هم به فضای وب نمی‌شه اطمینان کرد. این روزا هرکسی هر جمله‌ای رو که دوست داره به اسم خودش ثبت می‌کنه.- برای همین همیشه به دنبال شناخت بیشتر خودم بودم تا از مشکلاتی که در روابط با دیگران برای شخص من به وجود میاد، پیشگیری کنم.

خوب حالا بریم سر این سؤال اساسی که اصلاٌ خودشناسی چیست؟

خودشناسی چیست؟

خودشناسی از جمله‌ حوزه‌هایی است که برای بسیاری از افراد جذاب و دوست داشتنی است. می‌شه گفت خودشناسی شبیه کشف یک قاره ناشناخته یا سیاره‌ای در فضای بیکران کیهانی است. هر چقدر بیشتر به این وادی و قلمرو وارد می‌شیم با دیدن شگفتی‌هایی که در این جهان هست، بهت‌زده‌تر می‌شیم. خودشناسی رو می‌شه از دو بعد بررسی کرد:

1. بعد مادی
2. بعد معنوی

که  برای شناخت هر بعدش نیاز به ابزار خاصی است.

به طور مثال برای شناخت بعد مادی نیازمند استفاده از علوم طبیعی هستیم؛ اما در بعد معنوی بایستی از عرفان و مذهب کمک بگیریم.

خودشناسی در حوزه‌های مختلف، معنا و کاربرد متفاوتی داره و این حوزه‌ها عبارت‌اند از:

1. خودشناسی در مذهب
2. خودشناسی در عرفان
3. خودشناسی در رفتارهای اقتصادی
4. خودشناسی در روانشناسی

 

به مرور به هریک از این حوزه‌ها در طی این چالش می‌پردازم؛ اما در این مطلب به خودشناسی در مذهب می‌پردازم.

 خودشناسی در مذهب

در دیدگاه اسلام، خودشناسی مفهومی است که به دو صورت می‌تونیم بهش دست پیدا کنیم.

1. یکی از طریق جهان هستی
2. دیگری از طریق بررسی تمام ابعاد وجودیمون یا بررسی مراحل نفسانی

در ادامه هر یک از این روش‌ها رو بررسی می‌کنیم؛ اما قبل از هرچیزی باید بدونیم که خودشناسی در اسلام اهمیت فوق‌العاده‌ای داره. در اسلام هدف از خود شناسی این است که به خداشناسی برسیم و انسانی بهتر باشیم. علاوه بر اون خودشناسی مزیت‌های زیادی رو برای انسان و جهان اطرافش در برداره که در ادامه مزیت‌های خودشناسی رو شرح می‌دیم.

مزیت‌های خودشناسی در اسلام چیست؟

خودشناسی از بسیاری جهات اهمیت داره که در این بخش تعدادی از اون‌ها رو ارائه می‌دیم:

1. می‌تونه منشأ بسیاری از آموزه‌های تربیتی و اخلاقی باشه.
2. از طریق خودشناسی انسان می‌تونه در چهار بعد ارتباط با خدا، ارتباط با دیگران، جهان هستی و شناخت خودش، روابط بهتری رو تجربه کنه.
3. می‌تونه با شناخت استعدادهای خودش و هدفش از خلقت در جهت درست گام برداره.
4. خودشناسی مسئولیتی رو که جهان هستی بر دوشش گذاشته رو به انسان نشون می‌ده و متوجه می‌شه که بی‌هدف خلق نشده.
5. خودشناسی، از انسان، فرد بهتری رو می‌سازه
6. خودشناسی انسان را در جهت رشد و تعالی قرار میده.
7. و مزیت‌های دیگه‌ای که به مرور به این بخش اضافه می‌شه

با توجه به فوایدی که گفته شد، به اهمیت خودشناسی پی بردیم. حالا بریم سراغ اینکه چطور می‌تونیم خودمون رو بشناسیم.

از دیدگاه اسلام از چه طریقی می‌توانیم به خودشناسی برسیم؟

برای شناخت خودمون راه‌های زیادی وجود داره که در اینجا تنها به دو راه می‌پردازیم:

۱٫       از طریق جهان هستی

یکی از راه‌هایی که می‌تونه به خودشناسی منجر بشه، نگاه از بیرون به درون هست. یعنی با بررسی موجودات و  نشانه‌های عالم هستی و مقایسه اون ها با خودمون، به ارزش وجودیمون پی ببریم. که در نهایت منجر به خودشناسی می‌شه.

۲٫      از طریق بررسی تمام ابعاد وجودیمون یا بررسی مراحل نفسانی

اما راه دیگر اینه که به درون خودمون نگته بیندازیم. گفتیم انسان دارای دو بعد مادی و معنوی است. نفس انسان با توجه به گرایشی که به هر یک از این جنبه‌های مادی یا معنوی داره به چهار دسته تقسیم می‌شه که عبارت‌اند از:

1. نفس اماره
2. نفس لوامه
3. نفس ملهمه
4. نفس مطمئنه

برای شناخت خودمون لازم هست که هر یک از این چهار مرحله نفس رو بشناسیم؛ بنابراین در ادامه به بررسی هر یک از این مراحل نفسانی می‌پردازیم.

۱٫        نفس اماره

در لغت نامه اومده تمایلات حیوانی حاکم بر انسان، با این تعریف معلوم می‌شه زمانی که انسان فقط به وجوه ظاهری و جنبه‌های مادی خودش اهمیت می‌ده و صرفاً به دنبال لذت‌ها و شهوت طلبی هست با نفس اماره سر و کار داره. در واقع نفس اماره پایین‌ترین درجه از بعد معنوی انسان هست که اون رو مرتب به سوی بدی‌ها سوق میده.

در میدان نبرد اگه دشمن رو نشناسیم قادر به شکست دادنش نیستیم. نفس اماره هم در واقع دشمن ما است و اجازه نمیده تا ما به مراحل بالای رشد و تعالی برسیم. با خودشناسی می‌تونیم زمانی که به دنبال لذت‌های آنی هستیم، پی ببریم که نفس اماره هست که ما رو به سمت این کار سوق میده و در برابرش ایستادگی کنیم.

نفس انسان در سه حالت بعدی، در مقابل نفس اماره ایستادگی می‌کنه و می‌تونه زمینه ساز رشد و تعالی انسان باشه. در ادامه به نفس لوامه می‌پردازیم.

۲٫       نفس لوامه

شده یه جایی وسط یه کار اشتباه یکی مرتب در اعماق وجودت بهت بگه، نکن این کار اشتباه است؟ این همون نفس لوامه است که با سرزنش ما، ما رو از انجام کارهای اشتباه باز می‌داره. خیلی وقت‌ها شده که به حرفش گوش دادیم؛ اما بیشتر وقت‌ها زور نفس اماره چربیده و ما دنبال اون بودیم. باید بهتون بگم که نفس لوامه هیچ کاره است و فقط میاد میگه نکن، این کار اشتباه است. نفس لوامه به تنهایی نمی‌تونه تشخیص بده که چه کاری اشتباه یا درست است. ایشون از جای دیگه‌ای دستور می‌گیره و اون نفس ملهمه است.

۳٫      نفس ملهمه

اما ما باید از کجا بفهمیم که یه کار اشتباه است یا درست. این وظیفه نفس ملهمه هست که به ما قدرت تشخیص اشتباه و درست رو میده. اگه مرتب دنبال رو نفس اماره هستی پس حتما قوه تشخیص بد و خوبت مشکل داره و یه پاش می‌لنگه. البته شایدم مشکل نداره؛ اما از بس به حرفش گوش ندادی، دیگه خودش رو به خواب زده. اینجا ما می‌خواهیم با خودشناسی وظیفه و مسئولیت هر کدوم این ارکان حکومتی خودمون رو بدونیم که بتونیم اونا رو به کار درست تشویق کنیم. مرحله بعدی که خیلی اهمیت داره و کمتر کسی به اون نائل می‌شه، نفس مطمئنه است.

۴٫       نفس مطمئنه

در این مرحله با اتصال و ارتباط با ذات الهی دیگه دچار شک و تردید نمی‌شی و هر کاری رو که انجام می‌دی با اطمینان خاطر انجام می‌دی. این نفس بالاترین مرتبه در شناخت هست و قراره ما با خودشناسی به این مرحله دست پیدا کنیم.

نتیجه گیری

خودشناسی راهی برای دست یابی به مراحل بالای انسانی است.  ازآنجاکه شناخت هریک از این حالات و مراتب نفسانی، موجب آگاهی بیشتر انسان از خودش است،  در مکتب اسلام همواره بر شناخت نفس و مراتب مختلف آن تأکید می‌شه.

در مطالب بعدی به اهداف تربیتی اسلام از خودشناسی می‌پردازیم.