کهن الگوی شخصیت- قسمت ششم- دمتر

دمتر یکی از دوازده ایزدبانوی المپ نشین یونان است که در افسانه‌ها و داستان‌های اساطیری به الهه باروری و حاصلخیزی شهرت دارد. زمانی که هادس عاشق دختر او پرسفونه می‌شود و او را با خود به جهان زیرین می‌برد، این الهه تمام تلاش خود را می‌کند تا او را دوباره نزد خود بازگرداند. بالاخره هادس راضی می‌شود که چند ماه از سال اجازه بازگشت به پرسفونه را بدهد. در هنگام بازگشت پرسفونه به زمین، نور امید در دل دمتر روشن شده و زمین حاصلخیز می‌شود. تنها در فصل زمستان  است که پرسفونه به جهان زیرین می‌رود و دوباره زمین حاصلخیزی‌اش را از دست می‌دهد.

کهن الگوی دمتر در دو شکل می‌تواند در شخصیت‌های داستانی ظاهر شود. یکی شخصیت پرورش دهنده و دیگری بیش از حد کنترل کننده که در ادامه به هر دوی آن‌ها می‌پردازیم.

کهن الگوی پرورش دهنده

دمتر یک مادر پرورش دهنده است. با این وجود حتماً نباید دارای فرزند باشد که این خصوصیت در او نمایان شود. احساس وظیفه‌ای که برای کمک به دیگران دارد، او را به یک پرورش دهنده تبدیل می‌کند.

اگر او دارای فرزند باشد، به فرزندش بیش از خودش بها می‌دهد و تنها هدف او در زندگی‌رشد و بالندگی فرزندش است.

اگر فرزندی نداشته باشد و ازدواج نکرده باشد، به شغل‌هایی مثل پرستاری و نگهداری از کودکان روی می‌آورد.

برخی از ویژگی‌های مثبت این شخصیت عبارت‌اند از:

• بها دادن به دیگران بیش از خود
• کمک کردن به دیگران
• به شدت مفید و کمک کننده
• شنونده‌ای فوق العاده
• تعهد و پایبندی به خانواده
• سخاوتمند
• لذت بردن از شغل خانه داری و مادر بودن

اما این شخصیت نقص‌هایی هم دارد که عبارت‌اند از:

نیاز دارد از کسی مراقبت کند.

توقع دارد دیگران قدر زحماتش را بدانند و از حرف‌های دیگران زود دلخور می‌شود.

دائم نگران حال کودکانش است.

زندگی‌اش در کمک کردن به دیگران خلاصه می‌شود.

اهل فداکاری است.

من در مقاله خودتان را دوست داشته باشید، از فردی  سخن گفته‌ام که نمونه بارز این شخصیت را نشان می‌دهد.

مادر بیش از حد کنترل کننده

در وجه خبیثانه و شرور، کهن الگوی دمتر تبدیل به مادر بیش از حد کنترل کننده می‌شود. او این توانایی را دارد که کودک دیگران را بدزد تا از او مراقبت کند.

در فیلم هوو  ساخته علیرضا داوود نژاد، شخصیت رعنا آزادی ور، این کهن الگو را به نمایش می‌گذارد.

او به عنوان کمک وارد زندگی دیگران می‌شود، اما افسار زندگی دیگران را به دست می‌گیرد. همانند کاری که زن سوم در این فیلم انجام داد. اگرچه خیلی نقش پر رنگی نداشت، اما در نهایت پایان فیلم با اتفاقی تمام شد که او در آن نقش مهمی داشت.

در فیلم تولدی دیگر هم جملیه شیخی کهن الگوی مادر بیش از حد کنترل کننده را نشان می‌داد.

همچنین در سریال آرایشگاه زیبا، مادر خانواده از این کهن الگو تبعیت می‌کرد.

مادر بش از حد کنترل کننده فکر می‌کند دیگران به تنهایی قادر به انجام امور خود نیستند. اما در واقع این خودش است که به حدی وابسته است که بدون اطرافیانش توانایی انجام هیچ کاری را ندارد.

بها دادن او به دیگران برای این است که می‌خواهد توجه دیگران را به سمت خودش جلب کند.

برخی از ویژگی‌های بارز این شخصیت عبارت‌اند از:

• احساس نگرنی و ترس از تنها شدن
• آسیب رساندن به دیگران برای رضایت خودش
• استفاده از اشتباه و گنها دیگران برای به کنترل گرفتن آن‌ها
• بزرگ نمایی آسیب و نیازش به دیگران
• دخالت در تمام امور برای مهم جلوه دادن خودش
• به هم زدن تعادل زندگی دیگران با خوب نشان دادن خودش
• اعتماد به نفس پایین
• وابستگی شدید به دیگران

بسط قوس شخصیت

برای استفاده از این کهن الگوها در داستان نیاز داریم علاوه بر ویژگی‌های آنها به ترس‌ها، ترغیب کننده‌ها و ارزش‌های آنها اشراف کامل داشته باشیم و بتوانیم با استفاده از موانعی که در برابر ارزش‌های آن‌ها است، چالش  و کشمکش در داستان ایجاد کنیم.

با توجه به ویژگی‌های این کهن الگو، چیزی که می‌تواند باعث ترغیب او شود، داشتن خانواده یا حس مادری است. بنابراین می‌توانیم با دادن این فرصت به او، باعث پیشبرد داستان شویم.

اگر به داستانی که در قسمت‌های پیشین مطرح کردیم، رجوع کنید، زنی که همسرش به او خیانت کرده است و می‌خواهد به نحوی از او انتقام بگیرد، اگر در میانه راه متوجه بشود که باردار است چه کار می‌کند؟ اگر از این کهن الگو تبعیت کند، به احتمال زیاد همسرش را می‌بخشد و ترجیح می‌دهد به جای انتقام به بزرگ‌کردن فرزندش مشغول شود یا شاید هم  برای برگرداندن پول مصمم‌تر شود. چون آن را حق فرزند خودش می‌داند. این به شما بستگر دارد که چطور داستان را پیش ببرید.

از ترس‌های او می‌توانید به نحو احسنت در داستانتان بهره بگیرید. در یکی از قسمت‌های سریال آرایشگاه زیبا، اسد خمارلو(رضا بابک) از زنی(فاطمه معتمد آریا) خوشش آمده و قصد دارد با او ازدواج کند. مادر اسد که تا چهل سالگی او این اجازه را به او نداده است. نگران می‌شود و تمام تلاشش را می‌کند که پسرش ازدواج نکند.

او از اینکه فرد تحت نظارت و کنترل او، او را ترک کند و مستقل شود، ترس دارد.

ترس دیگری که او دارد، سکوت و تنهایی است. او دوست ندارد با احساسات و افکار خودش تنها باشد.

سخن آخر

برای درک بهتر کهن الگوی دمتر و سایر کهن الگوها که در قسمت‌های پیشین مطرح شد، کتاب‌هایی که خوانده‌اید یا فیلم‌هایی که دیده‌اید را با دقت بیشتری واکاوی کنید و سعی کنید که کهن الگوی مورد نظرتان را بیابید.

نوشته شده توسط لیلا علی قلی زاده