من سال ها عاشق موسیقی بودم اما آن را در وجودم سرکوب کرده بودم. نه می توانستم سازی را لمس کنم. نه اینکه در خلوت با آهنگی حرکات موزون داشته باشم. هربار که قطعه ای را گوش می دادم دچار حزن و اندوه می شدم. جایی که باید شاد می بودم، غم همنشینم می شد. علتش در عقایدی بود که در گذشته مرا در بند اسارت در آورده بود. این عقاید ریشه در مذهب افراط گونه ای داشت که به خانواده ام از اجدادمان تزریق شده بود.
یکی از همین عقاید بود که باعث می شد با آن که عشق به موسیقی از همان بدو تولد در وجود آدمی نهادینه شده است، موسیقی را جزو اسباب لهو و لعب بدانم. بنابراین از آن جهت که این اسباب با عقاید خانواده مغایر بود و باعث ناخرسندی بزرگان خانواده می شد از آن دوری می جستم.
دوری جستن از عشق به موسیقی تا جایی بود که هربار با گوش دادن به قطعه ای زیبا و مست شدن در پیچ و خم نت های موسیقی دچار اندوه و ندامت می گشتم. من اسارت را دوست می داشتم. آن تفکرات باطل را بی هیچ شک و تردیدی پذیرفته بودم. البته نمی خواهیم بگویم که این عقاید به کل غلط بودند. نه این را نمی گویم. این عقاید خیلی هم بی راه نبود، منتها نحوه اجرایش افراطی بود. البته آن موقع کودک بودم و هرچه که اطرافیانم می گفتند پذیرا بودم و قادر نبودم که خودم به دنبال علت ها باشم. بعدها که بزرگتر شدم و برای درس دانشگاه چند مقاله ای ارائه دادم، به دنبال علت هایی که ما را از موسیقی منع می کردند رفتم. دکتر شهید بهشتی که یکی از افرادی بود که همیش به او ارادت داشتم کاملا شرح داده بود که موسیقی که تشویق به گناه می کند و به قولی نمک مجالس اشائه فحشا و منکر می شود، یا موسیقی که باعث می شود که کار دنیا و سود دنیوی را بر سود اخروی ترجیح دهیم حرام است.
حال خود مستمع باید بداند که موسیقی که گوش می دهد، چنین اثراتی را دارد یا نه؟
من با حرف های ایشان چنین استدلال کردم که صدای پرندگان، صدای آب و موسیقی هایی که برگرفته از این الهامات طبیعی هستند و چنین اهدافی را ندارند، دچار چنین مشکلی نیستند. من خودم به شخصه از موسیقی که در مجلس عروسی یا مجالس عزای امام حسین که این روزها بیشتر به یک کارناوال شبیه تر است تا سوگ و عزاداری، هیچ لذتی نمی برم. اما هربار که یک ملودی آرام و تک نوازی سازی مثل پیانو، تار یا ویلون و نی را گوش می دهم سرشار از لذت می شوم.
حجت الاسلام حسینی ژرفا هم در باب موسیقی گفته است:« نه تنها در قرآن کریم هیچ نکوهشی در مورد موسیقی نیست، بلکه در سه جا موسیقی ستایش می شود. آنچه در قرآن نکوهش شده لهو، لغو و زور است».
در این باب حتی به روایاتی که از امامان درباره منع موسیقی شده اشاره کرده است که در دوره ای، امویان و خلفای عباسی برای دور کردن مردم از راه درست، دست به دامان موسیقی شدند و با قدرت عظیمی که موسیقی داشت، از بهترین هنرمندها در خواست کردند که با موسیقی خود مردم را جذب کنند و در مناسبات خود مجالس لهو و لعب و عیاشی را به پا می کردند. امامان آن موقع مردم را از موسیقی منع می کردند که پایشان به این مجالس باز نشود. و گرنه موسیقی که درفطرت انسان است و باعث تلطیف روج انسان می شود چرا باید منع شود.
همچنین با نگاهی به زندگی شاعران خوش نام ایرانی چون مولانا می بینیم که در نظرشان موسیقی از ارزش و تقدس والایی برخوردار بود.
این علم موسیقی بر من چون شهادت است
چون مومنم شهادت و ایمانم آرزوست
همچنین نباید شاعر خوش آوازه دیگر حضرت حافظ را فراموش کرد که علاوه بر آنکه شاعری پر آوازه بود به موسیقی نیز اشراف کاملی داشته است.
آنچه تاریخ در اختیار ما قرار می‌دهد آن است که حافظ قرآن را با چهارده روایت مختلف از حفظ بوده است و به همین روی او را “حافظ” نام نهاده‌اند.
اما اهل فن، می‌دانند که کسی با این تعداد روایت شیوه‌های مختلف قرآن را از حفظ بوده است باید به موسیقی و دستگاه‌ها و آوازها و گوشه‌ها، تسلط دقیقی داشته باشد.
محمد رضایی – محقق – میگوید: «در روزگار زندگی حافظ شیرازی، کسانی که موسیقی می‌دانسته‌اند و همراه با نواختن سازهای موسیقی، به صورت فی البداهه شعر می‌سرودند و برای همگان می‌خوانده‌اند، “حافظ” لقب داشتند و حافظ شیرازی نیز علاوه بر اینکه شعر خوب می‌سرود، یک موسیقیدان بود.
این محقق همچنین عقیده دارد بیشتر اشعار حافظ با موسیقی ارتباط دارند.
بنابراین شاید بتوان گفت موسیقی هم در سرودن شعر حافظ و هم در شیوه بیان دلپذیرتر آن تاثیر داشته است.
در حقیقت موسیقی چنان در شعر حافظ حضور دارد که می‌توان حتی از دیدگاهی جدا “حافظ موسیقیدان” را به بررسی نشست.
استفاده از کلمات و اصطلاحاتی چون”پرده، دستان، نغمه، نوا، قول، مقام، راه، فرود، ضرب، اصفهان، عراق، بم، زیر” و به کار بردن آنها در محل مناسب، خود می‌تواند دلیلی بر تسلط حافظ به موسیقی باشد.
مطرب عشق عجب ساز و نوایی دارد
نقش هر پرده که زد راه به جایی دارد
***
دلم ز پرده برون شد کجایی ای مطرب
بنال هان که از این پرده کار ما به نواست
***
نوای مجلس ما را چو برکشد مطرب
گهی عراق زند گاهی اصفهان گیرد
همچنین ذکر نام سازهایی چون “دف، چنگ، رباب، عود، نای، طبل، ناقوس، کرنا” نیز بر آشنایی وی به سازهای موسیقی دلالت دارد.
مطرب کجاست تا همه محصول زهد و علم
در کار چنگ و بربط و آواز نی کنم
***
نبود چنگ و رباب و نبید و عود که بود
گل وجود من آغشته گلاب و نبید
***
من که شبها ره تقوی زدهام با دف و چنگ
این زمان سر به ره آرم چه حکایت باشد
بعد از تحقیقاتی که داشتم و فهمیدم موسیقی ریشه در ذات و فطرت آدمیان دارد، متوجه شدم که تمام این دوری ها بی جهت بود.
خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد.
زمان زیادی گذشت تا با افرادی آشنا بشوم که از دریچه دلشان به خداوند عشق می ورزیدند. خداوند را از راه هنر شناخته و در مدحش شعرها سروده بودند. نقاشی هایشان رنگ و بوی خدایی داشت و صدای نوای سازشان روح آدمی را به پرواز در می آورد. این بار با شنیدن نوای موسیقی دچار یاس و خودسرزنش گری نشدم. موسیقی راه را برایم باز کرد. موسیقی ایده های خلاقانه را بارور می کرد. نوای قرآن هم یک موسیقی است و اگر قرآن با نوای خوش خوانده نشود کسی را به سمت خودش جذب نمی کند. بسیاری از فیلم ها صرفا به خاطر موسیقی خوبشان ماندگار شده اند. مثل همین فیلم معروف بوی پیراهن یوسف که بیش از صدها بار آن را دیده ام که موسیقی اش غوغا می کند. اما موسیقی برای من از جهت دیگری هم ارزش دارد. من که سال ها در حوزه نقاشی کار کرده ام، زمانی که به فرم دست های نوازنده و طرز ایستادنش نگاه می کنم محو زیبایی حرکات موزونش در نواختن یک قطعه می شوم و از جهت بصری هم لذت بسیاری می برم. موسیقی برای من هم گوش نواز است و هم چشم نواز. هر بار که فرزند کوچکم مشق موسیقی می کند سراسر چشم و گوش می شوم و او را نظاره می کنم و می شنوم. همان زمان است که تمام واژه های عاشقی بر لبانم جاری می شود. اگر من شاعر بودم حتما شعری در وصف او می سرودم. هرچند که چند بندی بدون قافیه و وزن هم برایش سروده ام که جز کلمات لطیف و اهنگی زیبا شباهت دیگری به شعر ندارد.
با این وجود من که دستی به قلم دارم، واژه ها را روی صفحه سفید کاغذ می آورم تا عشقم به موسیقی و دخترکی که موسیقی را زیبا می نوازد ابراز کنم.
در پایان هزاران بار به خاطر این همه زیبایی در وجود این مخلوق کوچک دوست داشتنی خداوند را شاکر می شوم. هربار که او را می بینم دچار شعف و شوری وصف ناپذیر می شوم و از چه کسی جز معبودم برای داشتن او می توانم سپاسگزار باشم.
نوشته شده توسط لیلا علی قلی زاده