خودشناسی

در یونان باستان از سقراط فیلسوف خواستند که لُبِ کلام همه فرامین فلسفی را در یک عبارت خلاصه کند؛ و او در پاسخ گفت: «خودت را بشناس». خودشناسی به این دلیل چنین اهمیتی دارد که فقط بر اساس شناختی دقیق از وجود خودمان است که می‌توانیم تصمیم‌هایی قابل اطمینان بگیریم؛ به‌خصوص در قلمرو زندگی شخصی و زندگی شغلی.

مسیر مطالعه کتاب

مدت ها بود که متوجه شده بود که خیلی از مشکلاتی که در زندگی با آن ها دست به گریبان هستیم  ریشه از عدم شناخت کافی از خود دارد و اگر  خودمان را بشناسیم این مشکلات را می توانیم به راحتی مدیریت کنیم . بنابراین به مطالعه کتاب های خودشناسی روی آوردم. اما جرقه مطالعه این کتاب از یک لایو شبانه صورت گرفت. به دلیل تصوری که از لایوهایی که تا بحال دیده بودم، داشتم. هیچ علاقه ای نداشتم که وقتم را در فضای مجازی به دیدن برنامه لایو کسی اختصاص  بدهم. اما در گفت و گوهای دوستان در مدرسه نویسندگی متوجه شدم که لایوهای شبانه استاد کلانتری به همان خوبی کلاس های صبحشان است بنابراین شروع به شرکت در این لایوها کردم و در یکی از همان لایوها استاد کلانتری راجع به تخصص در یک زمینه صحبت کرد و قرار شد که هر کسی موضوعی را انتخاب کند که بتواند در آن به مدت ده سال فعالیت کند و چیزی برای ارائه داشته باشد. همان روز موضوع خودشناسی که برایم جالب و تامل برانگیز بود را انتخاب کردم اما حتی یک کتاب هم راجع به خودشناسی نداشتم بنابراین سریع با یک جستجوی سریع در فضای نت این کتاب را خریدم. اما کتاب را نخواندم. به خاطر این که چند روز بعد کتاب دیگری در همین رابطه به دستم رسید و مجبور بودم در مدت محدودی آن را بخوانم. بنابراین کتاب در گوشه ای انداخته شد تا اینکه در یکی از جلسات سمپوزیوم توسعه فردی استاد از ایجاد باشگاهی که مدیریتش را به عهده گرفته باشیم صحبت کرد. با اینکه ساخت باشگاه به دلایل تجربه های ناگوار قبلی برایم سخت بود، اما بر ترسم فائق آمدم. باشگاه کتاب خوانی ام را با هدف ارتقای مهارت پخت کیک و شیرینی در کنار رشد شخصی در جوار گروهی که رشد را تشدید می کرد، تاسیس کردم. بنابراین سه کتاب اثر مرکب، خرده عادت ها و خودشناسی را به اشتراک گذاشتم که کتاب خودشناسی از آلن دو باتن در نظرخواهی بر دیگر کتاب ها پیشی گرفت و این گونه در مسیر مطالعه این کتاب قرار گرفتم.

این کتاب چه می گوید:

برایمان پیش آمده است که سرگردان شده، آشفته و نگران شده و بعضی وقت ها بدون هیچ دلیلی غمگین باشیم. تمام این احساسات ناگوار به این دلیل است که از خودمان خبر نداریم.

پژوهش ها حاکی از آن است که پژوهش و یادگیری درباره ی یک سیاره دیگر برای مان از تلاش برای فهم لایه های مغز خودمان راحت تر است.

به این دلیل که ساختار ذهن ما طوری است که تنها برای تصمیم گیری های سریع و غریزی تکامل یافته است و دیگر به شکنندگی عاطفی ما بستگی دارد.

وقتی که ما نخواهیم تصویر خودمان را در ذهن خود خراب کنیم قطعا تلاشی هم برای  شناخت خود نمی کنیم. اما باید توجه داشته باشیم که اگر خودمان را نشناسیم بایستی هزینه های بالایی را بپردازیم.

ما دارای دو ضمیر خودآگاه و نا خودآگاه هستیم. چیزی که در دسترس مستقیم ما است، ضمیر خودآگاه ما می باشد. اما ضمیر نا خودآگاه ما در سایه قرار دارد که گاهی با بروز علائمی همچون دیدن رویا، لغزش زبان، ایجاد اضطراب، آرزو و ترس خودش را نشان می دهد.

بلوغ یعنی تلاش مداوم برای تبدیل ناخودآگاه به خود آگاه باری شناخت خود

ما با خودشناسی می خواهیم به این بلوغ برسیم.

بخش بزرگی از ناخودآگاه ما چیزهای پردردسری است که خودمان از واکاوی دقیق آن ها شرم داریم.

لازم است احساسات و امیال خود را مدیریت کنیم، آنها را واکاوی کنیم و با بروز آنها از مشکلات بعدی جلوگیری کنیم. اگر بخواهیم آن ها را پنهان کنیم و آنها را سرکوب کنیم، آنها به شکلی بدتر خودشان را نشان می دهند.

توجه داشته باشید که وقتی احساسات بد می خواهند جلوه کنند ضمیرخودآگاه با تغییر کانون توجه خود به جای دیگر از مخمصه فرار می کند.

این مکانیسم چطور عمل می کند؟

نزدیک شدن احساسات بد باعث تغییر کانون توجه ضمیر ناخوداگاه شده و از مخمصه فرار می کند. بنابراین ما به کند و کاو ذهن نمی پردازیم و به نوعی از تصوری که از خود داریم محافظت می کنیم و می خواهیم تصور خومان خراب نشود.

احساساتی که نادیده گرفته می شوند از بین نمی روند بلکه در لای های ذهن پرسه می زنند و انرژی خود را به صورت تصادفی  بین عواطف مجاور خود پخش می کنند.

 اکثر اعتیادها پیامد احساسات بد قلق و سمجی هستند که راهی برای رسیدگی به آن ها پیدا نکرده ایم.

بنابراین با شناخت خود رابطه های بهتری پیدا کرده، استعدادهایمان را شکوفا کرده و به دستاوردهایی می رسیم که برایمان مفید است.

برای شناخت خود لازم است که مراقبه ی فلسفی داشته باشم.

مراقبه ی فلسفی

بخش بزرگی از آشفتگی های ذهن ما ناشی از افکار و احساساتی است که برای ملاحظه، بررسی و گره گشایی از آن ها وقت و توجه کافی صرف نشده است.

در مراقبه فلسفی زمانی از روز را که کار خاصی نداریم سه سوال را از خود پرسده و به ان جواب می دهیم.

• الان بابت چه چیزی مضطربم؟
• الان بابت چه چیزی ناراحتم؟
• الان بابت چه چیزی هیجان زده هستم؟

اضطراب

واکاوی هدفمندانه اضطراب ها منجر به از بین رفتن عصبانیت و دلشوره می شود. خیلی از اضطراب های ما هیچ منشا بیرونی ندارد. بازی خیال با وخیم ترین عواقب احتمالی بهترین راه خنثی کردن دل نگرانی هاست.

در تمرین کاهش اضطراب حداقل ۸ مورد را که نسبت به انها اضطراب دارید لیست می کنید  و بعد دو نوع کار می توانید برای رهایی از اضطراب ها انجام دهید یکی گره گشایی عملی و دیگری عاطفی. در تمرین عملی سعی می کنید راهکارهایی را ارائه دهید که در رابطه با آن مورد، دلشوره شما را از بین ببرد.

مثلا در رابطه با مدرسه فرزندتان نگران هستید. به جای اینکه بخواهید مرتب حس اضطراب را با خود حمل کنید می توانید با چند کار ساده ان اضطراب را کاهش دهید.

در گره گشایی عاطفی حس اضطرابتان در آن مورد را بیشتر توضیح داده و با جزیات برای خودتان شرح دهید. بعد از آن به حس رهایی می رسید.

ناراحتی

شاید زمانی که این پرسش را از خودتان می کنید  احساس نکنید که از چیزی ناراحت باشید اما انسان تقریبا همیشه از یک چیزی ناراحت است. چرا که ما به شدت آسیب پذیر هستیم و زندگی مدام ما را در برابر تیرهای کوچکی که از اطرافیات بدون هیچ منظوری پرتاب می شود قرار می دهد.

توجه داشته باشید که دم نزدن از درد و رنج در مراودات اجتماعی آن ها را بیشتر می کند.

و غصه های نادیده شده کل روان ما را غرق در افسردگی می کند.

موقعی که می خواهیم غم های درونمان را واکاوی کنیم بایستی نقاب شجاعت را از صورتمان برداریم و اقرار کنیم که واقعا مشکلی وجود دارد.

غمی که درون ما وجود دارد بی دلیل نیست منتها ما اجازه نمی دهیم که دلایل آن را احساس کنیم.

در تمرین تفسیر ناراحتی در کوتاه ترین زمان ممکن و بدون توجه به این که چقدر ناراحتی هایتان کم اهمیت است آن ها را فهرست کنید.

ذهن و دلتان را آزاد بگذارید تا هرچیزی که مثلا عصبانی تان می کند نام ببرید. در این بخش از کتاب قرار نیست راه حلی برای ناراحتی هایمان پیدا کنیم فقط می خواهیم اجازه دهیم که انها ابراز وجود کنند.

هیجان

وقتی تلی از هیجان وارسی نشده در وجودمان شکل گرفته باشد، ذهن ما تحت تاثیر آن ها دچار انسداد می شود.هیجان یک نوع شگفت آور از تابلوی راهنماست که مسیر را به ما نشان می دهد . اما اگر به این هیجانات توجه نکنیم و فرصتی برای تجزیه و تحلیل آن ها نداشته باشیم،  فرصت برای رشد و پیشرفت را از دست می دهیم.

تمرینی که در این مورد باید انجام دهیم این است که خیلی سریع چند موردی را که بعد از  مراقبه ی قبلی توجه شما را به خود جلب کرده فهرست کنید. مثل لحظه های حسادت، خیال پردازی و …

و بعد سوال هایی از خودمان در مورد فهرست بپرسیم که منجر به کشف و تجزه و تحلیل این هیجانات شود.

مراقبه فلسفی معجزه نمی کند اما فرصتی را پدید می آورد که افکار خود را بشناسیم و به آن ها نظم و سامان بدهیم.  دیگر از محتوای ذهن خود نمی ترسیم. آرام تر می شویم. کمتر می رنجیم و مسیر زندگی برایمان روشن تر می شود.

روز دوم

هویت عاطفی:

هویت عاطفی وجهی از شخصیت ماست که ترس ها و آرزوهایمان از طریق آن خود را آشکار می کنند و سایر وجوه شخصیت ما تحت تاثیر آن به رفتار منفی و مثبت دیگران واکنش نشان می دهند.

هویت عاطفی ما با وجوه شخصیتی زیر ساخته می شود که شدت، ضعف و نوع آرایش این چهار ویژگی شخصیت ما را شکل می دهد.

• خویشتن دوستی
• صداقت
• روابط
• اعتمادیا توکل

خویشتن دوستی

بیشترین معنای هویت عاطفی در عشق به خویشتن خلاصه می شود. کیفیت این مقوله تعیین می کند که شخص چقدر خودش را صمیمانه دوست دارد. اینکه چقدر می تواند خودش را ببخشد یا بپذیرد و در رویارویی با مخالفت ها و بدبیاری ها ثابت قدم بماند.

خویشتن دوستی محترمانه به معنای خودخواهی نیست، بلکه احساسی حاکی از احترام شایسته به خودمان است.

صداقت

یکی دیگر از مولفه های هویت عاطفی صداقت است. هرچه میزان این ویژگی در شخص قوی تر باشد راحت تر می تواند آگاهانه به افکار دشوار و حقیقت های دردسرآفرین در ذهن خود اقرار کند، آن ها را عاقلانه حلاجی کرده و جدی بگیرد.

اینکه تا چه اندازه می توانم خود واقعی ام را بپذیرم؟ چه اندازه به سلامت روانم مطمئن هستم؟ آیا می توانم بدون ترس گوشه کنار ذهن اشوب زده خودم را جستجو کنم؟ آیا قادر به پذیرش اشتباهات خودم هستم؟ آیا می توانم به داشتن حس حسادت، غم و غصه و بهم ریختگی اعتراف کنم؟

روابط

گام بعدی در شناخت دقیق هویت عاطفی بررسی شیوه ی برقراری ارتباط ماست. اینکه بتوانیم رنجش خودمان را در قالب کلماتی بیان کنیم که دیگران متوجه منظور ما بشوند و دردمان را نشان بدهیم تا جایی دیگر بروز نکند.

بیان احساسات در لحظه رنجش به میزان این جنبه از هویت عاطفی ما بستگی دارد. این که قادر باشیم به راحتی از احساست خود حرف بزنیم و با سکوتی ستیزه جویانه و ظاهری اخمو و بد عنق با دیگران جنگ نکنیم. پذیرش این که دیگران ذاتا بد یا نادان نیستند و می توان ان ها را اموزش داد و لزومی ندارد که در تمام شرایط درک شویم به میزان این جنبه از شخصیت ما بستگی دارد.

اعتماد

منظور از اعتماد در مبحث هویت عاطفی این است که ما از روی غریزه خودمان، دیگران و دنیای اطرافمان را بی خطر می دانیم یا خطرناک.

در بخش بعدی پرسش نامه ای تهیه شده است که جواب گویی به آن و بررسی نتایج نشان می دهد که کدام ویژگی بر ما غالب تر است.

هویت عاطفی از کجا می آید؟ چرا ما این هویت را داریم و نه هویت عاطفی دیگر

بررسی ها نشان داد که هویت عاطفی میراثی است که از گذشته به ما رسیده است. رفتار های والدین و اطرافیانمان در میزان شکل گیری این هویت نقش اساسی داشته است. میراث عاطفی ما در شرایط عجز و ناتوانی محض شکل گرفته  و به ما رسیده است. سال های آغازین برای ما دوره آسیب پذیری شدید بوده است که ما به کلی دستخوش جو غالب بودیم.

از دید یک روانکاو همه ما پیوسته در معرض خطر انتقال الگوهای رفتاری و احساسی از زمان کودکی تا الان هستیم.

در بلوغ عاطفی ما با رضایت خاطر می پذیریم که ما در انتقال های متعددی دخیل هستیم و تصمیم می گیریم که آنها را عاقلانه واکاوی و تفکیک کنیم. بزرگ شدن به این معنی است که با فروتنی تمام مسئولیت خود را در تک تک موقعیت ها بپذیریم و خودمان را با دقت بیشتر زیر نظر بگیریم تا بتوانیم منصفانه و بی طرفانه قضاوت کنیم.

در واقع با کمی تدبیر می توانیم ریشه مشکلات را یافته و متوجه بشویم که در کدام حوزه های زندگی بایستی با احتیاط بیشتر رفتار کنیم.

نوشته شده توسط لیلا علی قلی زاده